Gedrag

Liegen & Bedriegen

In de meeste culturen liegen mensen om 1) te voorkomen dat ze ergens de schuld van krijgen of 2) om er beter van te worden. Maar niet in Tanzania. Liegen is hier een normale manier van communiceren. Ze liegen over alles, maar dan ook echt alles en ik kom er niet echt achter waarom, want het levert helemaal geen voordeel op. Integendeel mensen zijn soms toch echt boos op elkaar omdat er tegen ze is gelogen. Ongeveer 80% van wat mensen tegen je zeggen is gelogen, je moet alles hier dus met een korreltje zout nemen. Ik ben er inmiddels wel achter dat mensen zelf willen dat je tegen ze liegt. Mensen willen alleen maar leuke dingen horen, dus als je die niet hebt moet je ze maar verzinnen. Ik heb al van verschillende mensen hier gehoord als je President wil worden moet je de mensen van alles wijsmaken: dat ze rijk worden, dat onderwijs en gezondheidszorg gratis wordt, dat iedereen water en elektriciteit zal hebben, etc. Als je dat niet doet stemt niemand op je want niemand wil horen dat ze hard moeten werken. Vervolgens worden mensen boos omdat ze het niet krijgen: de President heeft gelogen.

            Mensen vinden het vaak schokkend als ik de waarheid vertel en er is me al meerdere malen verteld dat ik gewoon moet liegen. Ik werk vanuit het principe dat ik niemand iets beloof wat ik niet waar kan maken en dat wekt soms echt boosheid op. Ik weiger om iets te beloven. Maar dat kan dus echt niet. Ik moet mensen vanalles beloven en als het er dan niet komt is jammer maar dan heb ik het in ieder geval wel beloofd. Het is wel fijn dat ik af en toe via via te horen krijg dat mensen mij aardig vinden omdat ik ze nog nooit iets beloofd heb wat ik niet van plan was te doen of te geven. Dat is prettig omdat ze misschien leren kritischer te zijn. Veel (meestal) vrouwen laten zich met mooie praatjes bedriegen, wat ze vaak veel geld kost en niets oplevert. Het komt er eigenlijk op neer dat mensen elkaar vertellen wat ze denken dat die ander wil horen, of dat nou strookt met de waarheid of niet. Het komt terug op dat vrede bewaren principe denk ik, geen conflict beginnen door iets te zeggen wat die ander niet wil horen. Het gevolg is dat ze af en toe een in een conflict belanden omdat ze hebben gelogen. Uiteraard komt dat niet zo vaak voor want de vrede moet bewaard worden dus boos worden mag niet.

Jaloersheid

In Tanzania is iedereen jaloers op iedereen die iets heeft wat zij niet hebben: geld, baan, vrouw, land, vee, enzovoort. Dit is geen gezonde jaloersheid waarbij mensen denken: ‘Dat wil ik ook, dus ik ga heel hard werken om dat ook te bereiken’. Nee. Het is een ziekelijke jaloersheid die vele gevolgen heeft: 1) Mensen hebben een hekel aan elkaar; 2) Onder de ‘wij delen alles’ en ‘Shikamoo’ principes worden mensen gedwongen te delen wat ze hebben met oudere familieleden, die willen hebben wat hun jongere broer, zus, neef of nicht heeft; 3) Als mensen weigeren te delen leidt dat tot stelen, mishandeling of zelfs moord; 4) Samenwerking tussen mensen is onmogelijk omdat mensen bang zijn dat die ander misschien meer profijt gaat trekken uit de samenwerking dan zij zelf; 5) Vele net opgezette bedrijfjes door vrouwen worden verwoest door andere vrouwen (de kippen gaan dood, het stalletje wordt leeggeroofd, enzovoort). Deze mate van jaloersheid voorkomt dat er solidariteit onder vrouwen onstaat, de grote kracht achter vrouwen emancipatie in andere landen.

Discriminatie

Als in elke conservatieve samenleving wordt er in Tanzania ook vrolijk op los gediscrimineerd. Iedereen die niet behoort tot de groep gezonde mannen van jou clan wordt gediscrimineerd: vrouwen, kinderen, gehandicapten, albino’s, mensen met HIV, mensen van een andere clan en blanken. Er zit verschil in gradatie maar volwassen vrouwen zonder kinderen, gehandicapten, albino’s en mensen met HIV toppen de lijst en worden of buitengesloten of mishandeld of vermoord. Vooroordelen alom gebaseerd op onwetendheid, bijgeloof of jaloezie.

Slachtoffergevoel

In Tanzania, maar zeker ook in andere Afrikaanse landen, hebben vooral mannen het gevoel een slachtoffer te zijn. Ik zie dit bij vrouwen in een wat mindere mate maar is zeker niet afwezig. Het is overduidelijk bij mannen omdat zij vaak de veroorzaker van een situatie zijn maar zelf beweren dat ze het slachtoffer zijn. Ongelukkigerwijs doet de hele samenleving daar aan mee. Mannen zijn nooit ergens schuldig aan. Als ze iets verkeerd hebben gedaan vinden ze wel een ander die daar de schuld voor moet dragen en als ze die niet kunnen vinden krijgt God de schuld, ze zijn het slachtoffer van de situatie en dat heeft ze ‘gedwongen’ om te doen wat ze deden. Dit gebeurt op kleine schaal maar ook op grote. Vorig jaar kwam het feit dat mannen meisjes bij de scholen staan op te wachten voor sex prominent in het nieuws. Niet alleen werden de meisjes als schuldige aangewezen nee het gaat verder. Mannen kunnen er niets aan doen want ze worden aangetrokken door de kleuren van de schooluniformen. Dus de vrouwen van die mannen werd aangeraden om kleren te dragen in dezelfde kleuren (??!!).

            Je kunt een man dus nooit op zijn gedrag aanspreken (te laat komen, niet komen opdagen, niet doen wat hij beloofd heeft te doen, een auto-ongeluk veroorzaken, stelen, liegen, schoolgeld dat is opgedronken, gezin dat niets te eten heeft omdat het op is gegaan aan drank, enzovoort) want er komt vervolgens een zielig verhaal waarin hij het slachtoffer is van de situatie. Er is absoluut een compleet gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel bij de meeste mannen (er zijn echt wel uitzonderingen en ik ken ook mannen die hun verantwoordelijkheid voor hun gezin heel serieus nemen). Bij vrouwen is dat veel minder het geval omdat de meeste meisjes op vaak al jonge leeftijd de verantwoordelijkheid voor jongere kinderen en (een deel van) het huishouden hebben. Dit maakt ze meer verantwoordelijke volwassenen. Dit neemt niet weg dat er een ‘cultuur’ van ‘wij zijn het slachtoffer’ is onstaan, aangezwengeld met het feit dat Tanzania 1 van de armste landen van de wereld is.

            Dit slachtoffergevoel leidt tot nog een ander fenomeen, wat ik echt op deze schaal alleen nog maar in Tanzania ben tegengekomen: Bedelen. Bijna iedereen doet mee aan bedelen: kinderen, volwassenen, bejaarden, mensen zonder geld, mensen met geld, mensen met meer geld dan ik ooit heb verdiend, echt het is ongelooflijk. Het excuus is ‘We Tanzanians are poor’. Er is absoluut geen schaamte, dat is wat de meeste mensen in andere (arme) landen er van weerhoudt om te bedelen bij vreemden. De hele dag door wordt me om geld, een lunch, een ontbijt, betaling van de ziekenhuisrekening, mijn tas, mijn trui, mijn jas, mijn eten en wat ze ook maar kunnen bedenken gevraagd. Het gaat zo ver dat als ik een chapati zit te eten mensen om die chapati vragen want zij hebben honger en zij zijn arm. Ze worden serieus boos als ik nee zeg. Ze zijn kwaad op al die toeristen hier die alleen hun eigen eten zitten te betalen en niet hun ook te eten geven.

            Volgens de Tanzanianen is het ‘onze’ schuld dat zij in de armoede zitten en zijn ‘wij’ dus ook verantwoordelijk om ze daaruit te halen. Dat betekent dat elke buitenlander die hier komt al zijn/haar ‘rijkdom’ moet delen. Voor hun heeft bedelen dus ook niet echt de betekenis die wij er in zien, volgens de Tanzanianen hebben ze recht op een deel van wat wij hebben, want het allemaal onze schuld, te beginnen bij de kolonialen die hier rondliepen. Ze eisen dus alleen maar hun recht op als ze bedelen en dus worden ze boos als ‘wij’ ze dat recht ontzeggen.

Luiheid

Luiheid zit in de top 5 van antwoorden als je een Tanzaniaanse vrouw vraagt waarom de mensen zo arm zijn. Tanzanianen, maar vooral de mannen, zijn niet vooruit te branden. Ze zijn in staat om de hele dag, elke dag op een bankje te zitten en niets te doen. Ik vraag wel eens hoe ze het toch voor elkaar krijgen om de hele dag niets te doen, behalve dan konyagi (lokale sterke drank) of bier drinken. Volgens hun is er niets te doen. Ik kijk om me heen en zie overal afval liggen, straten met gaten, plotjes land die bewerkt kunnen worden, enzovoort, enzovoort. Niets te doen??? Maar nee, een Tanzaniaan doet niets als ie er niet voor betaald wordt. Ik vraag weleens of ik ze moet betalen omdat ze ademhalen of dat dat gratis is, in een poging om met humor enig gezond verstand te kweken maar kansloze onderneming Alex. Zelfs het vooruitzicht dat ze betaald worden om iets voor je te doen is absoluut geen garantie dat het ook gebeurt. Ze liggen liever in bed of hangen in de kroeg of op straat.

            Een deel van de mannen en een aantal vrouwen die een baan hebben lopen continu te zuchten en steunen dat ze zoveel werk hebben. Bij de overheid lopen vele van deze mannen en vrouwen rond. In mijn jacht naar statistieken kwam ik regelmatig in deze kantoren. Diezelfde mannen en vrouwen die het meest klagen zijn dus nooit op kantoor. 8 uur gaat het kantoor open dus ze lopen ergens rond half 9 binnen. Dan zeggen ze hoi en dan gaan ze ontbijten. Rond half 10, 10 uur zijn ze weer terug. Om 11 uur gaan ze thee drinken. Van 12 tot 1 doen ze misschien wat en dan is het lunchtijd dat 2 of 3 uur kan duren en daarna zijn ze toch echt moe van al dat werken en gaan ze naar huis om te rusten. Gelukkig zijn ze niet allemaal zo maar echt produktief is geen enkel kantoor, want overal loopt er wel 1 of 2 van zo’n ronddolende werknemer rond.

            Werken is echt iets wat hier ten alle tijden voorkomen moet worden. Als je iemand groet die (helaas) moet werken groet je met: ‘Pole ya kazi’. Pole betekent sorry en kazi is werk, sorry dat je moet werken. Dat zeg ik dus nooit! Wees blij dat je een baan hebt. Volgens de Tanzanianen doen ‘wij’ helemaal niets en dus vinden ze dat zij ook niets hoeven te doen. Ik weet niet hoe ze eraan komen maar ze denken serieus dat wij de hele godgandse dag op ons gat zitten en slapend rijk worden (zie het verhaal ‘Wat Tanzanianen nou echt van ons denken’). En dat willen zij ook. En het is niet eerlijk dat zij zo hard moeten werken voor een klein salaris en wij niks doen voor een heel groot salaris. Dus en masse zit Tanzania op z’n gat te wachten tot het grote geld binnenstroomt.

Egocentrisme en Egoisme

Ik weet niet of je inmiddels de rode draad een beetje ziet, maar wat is nou de grote veroorzaker van het meeste van wat ik hiervoor heb geschreven? Juist egoisme. Het meeste gedrag kan verklaard worden als je uitgaat van het feit dat mensen en dan vooral mannen een egocentrisch wereldbeeld hebben. Alles draait om ik, ik en ik. Als ik maar heb wat ik wil maakt het niet uit of anderen daar beter of slechter van worden. Met als ultieme uitwas van egoisme corruptie dat letterlijk over lijken gaat. Waar uit zich dit in? Bijvoorbeeld dat mannen geld verdienen en het opmaken aan alcohol terwijl hun vrouw ploetert om zichzelf en de kinderen eten te kunnen geven. Maar ook als je iemand niet groet op straat denkt hij/zij dat je boos op hem/haar bent. Het is natuurlijk compleet egocentrisch om te denken dat alles wat andere wel of niet doen iets met jou te maken heeft. Van anderen eisen dat ze jou te eten geven, dat ze jouw kinderen opvoeden, dat anderen voor jou moeten zorgen zodat je de hele dag op je gat kan zitten, de lijst gaat maar door, het is puur egocentrisch gedrag.

In ‘Oorzakelijke verbanden’ zal ik uitleggen wat er naar mijn mening aan de hand is en waar het allemaal vandaan komt. Als je denkt dat mijn verhalen overtrokken zijn lees dan wat President Mkapa al opmerkte. We zijn nu 10 jaar verder zonder dat het tij in de tussentijd is gekeerd.